Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε την επίδραση ενός προβλήματος υγείας σε σχέση με τον πληθυσμό ο οποίος την βιώνει. Αυτό μπορεί να μας δώσει πληροφορίες για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε το ίδιο το πρόβλημα, καθώς επίσης και μας δίνει στοιχεία για να μπορέσουν τα άτομα τα οποία σχετίζονται με την αντιμετώπιση του να δώσουν λύσεις (Nachemson et al., 2000).
Ο πόνος του κάτω μέρους της πλάτης που προσβάλλει σχεδόν τον καθένα μας σε κάποιες φάσεις της ενεργητικής ενήλικης ζωής μας, είναι μια από τις πιο συνηθισμένες ασθένειες (αδιαθεσίες) που επηρεάζουν το ανθρώπινο γένος σύμφωνα με τις στατιστικές μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί (Andersson, 1991).
Η προδιάθεση που υπάρχει σύμφωνα με τα επιδημιολογικά στοιχεία που συλλέγονται, αναφέρουν πως στους ενήλικες σε ποσοστό 0,875 θα εμφανίσουν κάποια στιγμή στην ζωή τους οσφυαλγία. Περίπου ένα ποσοστό της τάξεως του 40% θα βιώσουν ένα επεισόδιο οσφυαλγίας μέσα στο έτος, ενώ ένα ποσοστό 15 – 20% ασθενών με οσφυαλγία έχουν την προδιάθεση να βιώσουν ξανά κάποιο επεισόδιο κάποια στιγμή της ζωής τους (Croft et al., 1997).
Η παραδοσιακή αντίληψη για το πρόβλημα της οσφυαλγίας διαχώριζε το πρόβλημα σε οξύ και χρόνιο, όπου οι ασθενείς εμφάνιζαν ένα έντονο επεισόδιο και μονάχα ορισμένοι από αυτούς πέρναγαν σε ένα χρόνιο στάδιο οσφυαλγίας. Μάλιστα αρκετοί είναι και οι ερευνητές οι οποίοι αναφέρουν πως η πρόγνωση στην οσφυαλγία είναι καλή μιας και το 80 με 90% των επεισοδίων οσφυαλγίας, παύουν να εμφανίζουν πόνο σ’ένα διάστημα 6 εβδομάδων, χωρίς μάλιστα να έχει σημασία το εάν έκαναν ή όχι κάποια θεραπεία. (Waddell., 1987). Όμως η εικόνα που προκύπτει αν κοιτάξουμε την φυσική ιστορία της οσφυαλγίας αναφέρει πως τα πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία καταρρίπτονται και δίνει την πραγματική διάσταση του προβλήματος, όπου πολλά άτομα βιώνουν πρόβλημα οσφυαλγίας. Έχει αναφερθεί στην μελέτη του Coste και των συνεργατών του πως ένας μεγάλος αριθμός ασθενών με οσφυαλγία επιλύονται άμεσα και γρήγορα (Coste et al., 1994), όμως σύμφωνα με άλλες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί έχει βρεθεί πως ένα ποσοστό αρκετά υψηλό (75%) οι οποίοι λάμβαναν θεραπεία δεν έχουν άρει τα συμπτώματα τους (Croft et al., 1998).
Ένας αδρός και αυθαίρετος διαχωρισμός της οσφυαλγίας μπορεί να γίνει ταξινομώντας την σε τρεις βασικές κατηγορίες, με βάση την διάρκεια των συμπτωμάτων. Οι τρεις κατηγορίες που παρουσιάζονται είναι η οξεία στην οποία τα συμπτώματα διαρκούν μέχρι και έξι εβδομάδες, η υποξεία της οποίας τα συμπτώματα διαρκούν από έξι έως και δώδεκα εβδομάδες και η χρόνια όπου τα συμπτώματα δεν υποχωρούν πριν από τις δώδεκα εβδομάδες (Bratton. 1999,. Ehrlich. 2003).
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε πως όλες οι οσφυαλγίες δεν είναι ίδιες. Οι διαφορές εμφανίζονται στην επιμονή των συμπτωμάτων, στην βαρύτητα τους, καθώς επίσης και στη λειτουργική ανικανότητα του ασθενή. Για να γίνει αυτό κατανοητό θα πρέπει να αναφέρουμε πως ένα ποσοστό της τάξεως του 7 με 18% που έχουν μελετηθεί επηρεάζονται από την οσφυαλγία σε καθημερινό ή και με σταθερό ρυθμό (Raspe 1993).
Τα μυοσκελετικά προβλήματα αποτελούν το πιο συχνό αίτιο εμφάνισης ανικανότητας και ιδιαίτερα το πρόβλημα της οσφυαλγίας καταλαμβάνει τον υψηλότερο δείκτη σ’αυτά. Όπως αναφέρεται σε έρευνες ο οσφυϊκός πόνος αποτελεί το συχνότερο αίτιο ανικανότητας, ιδιαίτερα σε άτομα τα οποία βρίσκονται στην μέση ηλικία (Waddell 1994).
Η οσφυαλγία όμως αποτελεί και ένα κοινωνικό-οικονομικό πρόβλημα, με χαρακτήρα επιδημίας στη σημερινή κοινωνία. Δεκάδες εκατομμύρια ευρώ ξοδεύονται ετησίως στις ευρωπαϊκές χώρες για την διάγνωση και την θεραπεία της οσφυαλγίας (Machado et al., 2005).
Η οσφυαλγία θα πρέπει να αναφέρουμε πως δεν είναι ένα μονοδιάστατο και μεμονωμένο φυσιολογικό πρόβλημα, καθώς συνήθως συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες όπως είναι οι ψυχολογικοί, οι κοινωνικοί και παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται με την εργασία. Πιο συγκεκριμένα για τους ψυχολογικούς παράγοντες έχει βρεθεί πως το άγχος και η κατάθλιψη οδηγούν σε χρόνια οσφυαλγία. Όσο για την εργασία το είδος της εργασίας, όπως οι βαριές χειρονακτικές δουλείες και οι θέσεις εργασίας, όπως η κάμψη ή η στροφή, καταπονούν την οσφύ. Επιπλέον, υπάρχουν εργασίες κατά την διάρκεια των οποίων απαιτείται η άρση βαρέων αντικειμένων ή η χρήση μηχανημάτων που προκαλούν κραδασμούς, όπως για παράδειγμα η οδήγηση με φορτηγό (Nackemson et al., 2002).
Για να συνοψίσουμε όμως, θα πρέπει να αναφέρουμε πως η οσφυαλγία επηρεάζεται από κυρίως 3 ιδιαίτερα χαρακτηριστικά:
Α. Στάση : Η παρατεταμένη καθεστηκυία στάση αυξάνει την ενδοδισκική πίεση αυξάνοντας την προδιάθεση για την δημιουργία δισκικής προβολής (κήλη μεσοσπονδύλιου δίσκου).
Β. Ψυχο-κοινωνικοί παράγοντες : Έχει βρεθεί πως αυξημένο άγχος συνεπάγεται και συχνότερη εμφάνιση οσφυαλγίας.
Γ. Εργασία : Αν αναλογιστούμε τις ημερήσιες ώρες τις οποίες περνάμε εκτελώντας την εργασία μας, θα μπορέσουμε εύκολα να κατανοήσουμε πόσο σημαντικό ρόλο παίζει στην δημιουργία ενός μυοσκελετικού προβλήματος όπως είναι η οσφυαλγία. Σε συνδυασμό με κάποιους εξωτερικούς επιβαρυντικούς παράγοντες μπορεί να προκαλέσει την δημιουργία μιας οσφυαλγίας.
Φυσικά υπάρχουν και μη μηχανικής φύσεως αιτιολογίες για την δημιουργία οσφυϊκού πόνου, όπως είναι οι συγγενείς δυσμορφίες (π.χ. ιεροποίηση 5ου οσφυϊκού σπονδύλου), οι εκφυλιστικές παθήσεις (π.χ. σπονδυλική στένωση), οι μεταβολικές διαταραχές (π.χ. οστεοπόρωση), διάφορες φλεγμονώδεις παθήσεις (πχ. Ρευματοειδής αρθρίτιδα), οι μικροβιακές φλεγμονές (π.χ. χρόνια οστεομυελίτιδα), οι τραυματικές κακώσεις (π.χ. κακώσεις μυών, κατάγματα σπονδύλων), οι όγκοι ( καλοήθεις ή κακοήθεις), από τοξικά αίτια κ.α.. (Αμπατζίδης Γ., 1998).
Αν ασχοληθούμε με την ανατομία της οσφυϊκής μοίρας θα δούμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, τα οποία αυξάνουν και την προδιάθεση για την εμφάνιση της οσφυαλγίας. Η σπονδυλική στήλη βρίσκεται στο μέσο επίπεδο και στη ραχιαία επιφάνεια του κορμού, χρησιμεύει δε για την στήριξη του κορμού, καθώς επίσης και για την προστασία του νωτιαίου μυελού και των νευρικών ριζών. Αποτελείται από 33-34 βραχέα οστά και εμφανίζει πέντε μοίρες, την αυχενική (7 σπόνδυλοι), την θωρακική (12 σπόνδυλοι), την οσφυϊκή (5 σπόνδυλοι), την ιερή (5 σπόνδυλοι) και την κοκκυγική (4-5 σπόνδυλοι). Κάθε τυπικός σπόνδυλος εμφανίζει το σπονδυλικό σώμα, το σπονδυλικό τόξο, το σπονδυλικό τρήμα και τις αποφύσεις. Ανάμεσα στις επιφάνειες των σπονδυλικών σωμάτων προσφύεται ο μεσοσπονδύλιος δίσκος, ο οποίος αποτελείται από δύο τμήματα, τον ινώδη δακτύλιο και τον πηκτοειδή πυρήνα.
Ο ινώδης δακτύλιος είναι ένας άκαμπτος εξωτερικός δακτύλιος, ο οποίος εμπεριέχει τον πηκτοειδή πυρήνα και για την προστασία του περιβάλλεται από τον πρόσθιο και οπίσθιο επιμήκη σύνδεσμο. Κατανοώντας την ανατομία της οσφυϊκής μοίρας, είμαστε σε θέση πλέον να μιλήσουμε για τον πόνο. Ο πόνος είναι μια αισθητική, γνωστική και συναισθηματική εμπειρία. Τα ερεθίσματα του πόνου μεταφέρουν πληροφορίες απ’όλους τους ιστούς οι οποίοι περιέχουν νεύρωση και όπως πρόσφατα αποδείχθηκε ύστερα από μελέτες όλα τα στοιχεία που περιβάλουν την σπονδυλική στήλη, ακόμη και ο μεσοσπονδύλιος δίσκος είναι πιθανόν να προκαλέσουν τον πόνο (Bogduk, 1993). Ανάλογα όμως και με τον τύπο του πόνου που μπορεί να παρουσιάζει ο ασθενής, είμαστε σε θέση να διαχωρίσουμε και την δομή η οποία εμπλέκεται. Δηλαδή, γνωρίζουμε πως ο σωματικός πόνος είναι ένας βαθύς και βουβός πόνος, ο οποίος είναι ακαθόριστος και εντοπίζεται δύσκολα και ανταποκρίνεται στις μυοσκελετικές δομές. Ο ριζικός πόνος, είναι ο πόνος ο οποίος σχετίζεται με τα δερμοτόμια, δηλαδή με τα τμήματα τα οποία νερώνονται από τις αντίστοιχες νευρικές ρίζες που εξέρχονται από την σπονδυλική στήλη. Ο ριζικός πόνος θα γίνει αισθητός στα κάτω άκρα και σχετίζεται με την εμπλοκή της νευρικής ρίζας. Επίσης υπάρχει ο κεντρικός πόνος, όπου αναφερόμαστε σε προβλήματα του κεντρικού νευρικού συστήματος και τέλος υπάρχει και ο σπλαγχνικός πόνος, ο οποίος είναι προερχόμενος από τα εσωτερικά όργανα.
Αντιμετώπιση
Σε κάθε περίπτωση συνίσταται η επικοινωνία με τον ορθοπεδικό ιατρό σας. Οι περισσότεροι ασθενείς αντιμετωπίζονται συντηρητικά για τουλάχιστον δύο εβδομάδες. Συχνά οι γιατροί προτείνουν κάποια φαρμακευτική αγωγή που περιλαμβάνει την χορήγηση αναλγητικών και μυοχαλαρωτικών, καθώς επίσης και την ανάπαυση, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν στην ελάττωση των συμπτωμάτων, καθώς επίσης συχνά προτείνεται και η εφαρμογή θερμών επιθεμάτων.
Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε για άλλη μια φορά πως πρώτα ο ασθενής θα πρέπει να αναφερθεί στον ιατρό του και στην συνέχεια αφού κρίνεται αναγκαίο να πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε μορφή θεραπείας, είτε αυτή είναι φαρμακευτική, είτε κάποιες φυσικοθεραπείες.
Ο ιατρός θα πρέπει κατά την αξιολόγηση του ασθενή να κάνει λήψη ενός εκτενούς ιστορικού του ασθενούς, αφού πολλές φορές η απάντηση στο αίτιο το οποίο προκάλεσε την οσφυαλγία απαντάται μέσω των διαφόρων ερωτήσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο ασθενής θα πρέπει να εξεταστεί και κλινικά από τον ιατρό, ενώ στις περιπτώσεις που τα συμπτώματα του ασθενή φτάνουν κάτω από το γόνατο (οσφυο-ισχιαλγία) θα πρέπει να εξεταστούν τα αντανακλαστικά και αν εμφανίζεται και μυϊκή αδυναμία ίσως κριθεί αναγκαίο να πραγματοποιηθεί ηλεκτρομυογράφημα για να δούμε σε τι κατάσταση βρίσκεται η ηλεκτρική αγωγιμότητα του νεύρου.
Τα απεικονιστικά μέσα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι συχνότερα η απλή ακτινογραφία, για τον αποκλεισμό τραυματικών κακώσεων στην σπονδυλική στήλη κ.α. πληροφοριών, καθώς επίσης και η μαγνητική τομογραφία με την οποία μπορεί ο ιατρός να λάβει πληροφορίες και για τα μαλακά μόρια (μύες, συνδέσμους κ.α.) με μεγαλύτερη ευκρίνεια.
Ανάλογα με την βαρύτητα του περιστατικού, ο ιατρός θα κρίνει και το πλάνο το οποίο θα ακολουθηθεί και σε συνεργασία με τον φυσιοθεραπευτή θα πρέπει να σχεδιάσουν ένα πρόγραμμα αποκατάστασης, το οποίο θα έχει ως στόχο την απαλλαγή από τη επώδυνη κατάσταση στην οποία περιπλέκεται ο ασθενής
Σε αρκετές των περιπτώσεων προτείνεται η φυσικοθεραπεία, η οποία έχει ως πρωταρχικό ρόλο την μείωση των συμπτωμάτων, δηλαδή την μείωση του πόνου, της λειτουργικής ανικανότητας, καθώς επίσης και την διόρθωση της στάσης, την μυϊκή χαλάρωση και την ενδυνάμωση των μυών οι οποίοι μπορεί να χρήζουν ενδυνάμωσης.
Η φυσικοθεραπεία που μπορεί να πραγματοποιηθεί μπορεί να περιλαμβάνει είτε την χρήση φυσικών μέσων, όπως υπέρηχο, laser, διαθερμία, παυσίπονα ρεύματα TENS, κινησιομάλαξη κ.α., όπως επίσης και κάποιες τεχνικές οι οποίες είναι πιο εξειδικευμένες για την σπονδυλική στήλη.
Στόχος της χρήσης των φυσικών μέσων είναι κυρίως η μείωση του πόνου, η αύξηση του ρυθμού επούλωσης των ιστών, η αύξηση της αιματικής κυκλοφορίας (υπεραιμία), η αύξηση της ελαστικότητας των θυλακοσυνδεσμικών στοιχείων κ.α..
Όμως πέρα των φυσικών μέσων υπάρχουν και κάποιες τεχνικές, οι οποίες βασίζονται είτε στην μηχανική εξήγηση της δημιουργίας οσφυϊκού πόνου, είτε στο οστικό περιορισμό ο οποίος μπορεί να δημιουργηθεί λόγω της περιορισμένης κινητικότητας των αρθρώσεων ως προς κάποιες κινήσεις, με αποτέλεσμα την δημιουργία πόνου και περιορισμού.
Η μέθοδος της μηχανικής διάγνωσης και θεραπείας (Μέθοδος McKenzie), βασίζεται στην μηχανική ανταπόκριση των συμπτωμάτων. Η διάγνωση βασίζεται σ’ένα έγκυρο και αξιόπιστο ερωτηματολόγιο, το οποίο οδηγεί τον ειδικευμένο φυσικοθεραπευτή στο να καταλήξει στην μηχανικής αιτιολογίας διάγνωση και ύστερα να δώσει μέσο ειδικών κινήσεων ανάταξης στον ασθενή την δυνατότητα της θεραπείας, αλλά και το σημαντικότερο της αυτοθεραπείας, αφού πλέον όταν θα εμφανίζονται τα συμπτώματα, ο ασθενής θα είναι σε θέση να γνωρίζει ποία είναι η κίνηση την οποία μπορεί να εκτελέσει για να μειώσει ή να καταργήσει τα συμπτώματα του/της. Η θεραπεία δια των χειρών (Manual Therapy) είναι μια άλλη μέθοδος η οποία μπορεί να εφαρμοστεί για την επίλυση της οσφυαλγίας. Η λογική της θεραπείας δια των χειρών βασίζεται στην ‘απελευθέρωση’ των περιορισμένων κινήσεων οι οποίες προκαλούν και την επώδυνη κατάσταση. Μέσω ορισμένων κλινικών δοκιμασιών, ο θεραπευτής αισθάνεται τον περιορισμό της κίνησης και στην συνέχεια τοποθετώντας τον ασθενή σε ειδικές θέσεις πραγματοποιεί διάφορους χειρισμούς.
Στόχος όλων αυτών των φυσικών μέσων, καθώς επίσης και των ειδικών θεραπειών οι οποίες χρησιμοποιούνται είναι η μείωση του πόνου και η επιστροφή του ασθενή στις δραστηριότητες χωρίς περιορισμούς.
Τα τελευταία χρόνια, έχουν κάνει την εμφάνιση τους διάφορες τεχνικές ή διάφορα μηχανήματα τα οποία μπορούν ή αναφέρουν πως μπορούν να θεραπεύσουν το πρόβλημα της μέση σας. Μια άλλη θεραπεία η οποία τα τελευταία χρόνια συναντά όλο και μεγαλύτερη απήχηση, είναι ο βελονισμός. Ο βελονισμός αποκτά όλο και μεγαλύτερη απήχηση, μιας και αναφερόμαστε σε μια τεχνική η οποία πυροδοτεί την αυτό-ίαση του οργανισμού μας, μέσω της ενεργοποίησης των διαφόρων υποδοχέων και της παραγωγής ενδορφινών ουσιών. Ο βελονισμός χρησιμοποιείται εδώ και πολλές δεκαετίες στις ανατολικές χώρες, όμως τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει γίνει αρκετά διαδεδομένος και στις χώρες τις Ευρώπης με όλο και περισσότερους ιατρούς και φυσιοθεραπευτές να μαθαίνουν τις διάφορες τεχνικές εφαρμογής του.
Κλείνοντας θα πρέπει να μας μείνει στο μυαλό πως η οσφυαλγία είναι ένα σύγχρονο πρόβλημα το οποίο συνδυάζοντας τον τρόπο ζωής μας, κάνει όλο και συχνότερη την εμφάνιση του στις νεότερες ηλικίες. Η σωστή και έγκαιρη διάγνωση, καθώς επίσης και η ορθή επιλογή της φυσιοθεραπευτικής αντιμετώπισης αποτελούν το κλειδί της αποκατάστασης του ασθενή. Η λέξη ‘οσφυαλγία’ δεν συνεπάγεται και διάγνωση. Θα πρέπει να διερευνηθούν τα αίτια τα οποία προκαλούν τον οσφυϊκό πόνο, τα οποία μπορεί να οφείλονται σε μυοσκελετικούς παράγοντες, ή μπορεί να οφείλονται σε θυλακοσυνδεσμικούς παράγοντες, ή σε οποιοδήποτε άλλο αιτιολογικό παράγοντα.